Przesłanie Festiwalu Kreatywności w województwie śląskim
5 – 29 września 2009

Województwo śląskie, podobnie jak inne polskie regiony, stało się w ostatnich kilkunastu latach polem wielkich przemian społeczno-gospodarczych. Ich istotą jest nieustanne poszukiwanie nowej tożsamości – tj. kolejnych prób odkrywania i rozwijania nowych kompetencji oraz zarządzania nimi w celu wzmacniania pozycji w narodowym, europejskim i globalnym otoczeniu. Mamy do czynienia z postępującymi procesami transformacji i restrukturyzacji regionalnych i lokalnych struktur społecznych i gospodarczych. Podtrzymywanie tempa rozwoju oraz utrwalenie korzyści osiągniętych dzięki dokonanemu skokowi cywilizacyjnemu wymaga intensywnego poszukiwania nowych potencjałów rozwoju i ich wykorzystywania dla dobra społeczności narodowych, regionalnych i lokalnych. Stwarza to bardzo trudne wyzwanie, a odpowiadanie na nie wymaga reorientacji w kierunku twórczego podejścia i integrowania aktywności wielu różnych podmiotów działających na scenie regionalnej, czy lokalnej. Analizując model rozwoju krajów o najsilniejszych gospodarkach należy stwierdzić, że kluczowe potencjały decydujące o ich sukcesie gospodarczym w coraz mniejszym stopniu związane są z zasobami materialnymi. Stopniowa „dematerializacja” gospodarcza zaznacza się ze szczególną siłą z jednej strony w różnorodnych aktywnościach gospodarczych z wykorzystaniem wysokich technologii informatycznych i telekomunikacyjnych, z drugiej strony w nowatorskich produktach i usługach, wykorzystujących narodowe, regionalne i lokalne zasoby kulturowe. Zarówno atrakcyjność produktów dostarczanych przez podmioty gospodarcze, jak też atrakcyjność miejsc zamieszkania oferowanych przez miasta są oparte na różnych wartościach niematerialnych. To właśnie te wartości decydują o możliwościach wyróżniania swojej oferty na tle innych, konkurencyjnych podmiotów i ofert.

Tak więc głównym źródłem umożliwiającym budowanie konkurencyjnej gospodarki i aktywnego społeczeństwa jest kreatywność. Kreatywność należy rozumieć jako zdolność do wypracowywania niekonwencjonalnych idei, ich przetwarzania na praktyczne rozwiązania oraz wdrażania w życie w formie określonych dóbr i usług atrakcyjnych dla konkretnych grup odbiorców. Cechę kreatywności można przypisać zarówno pojedynczym osobom, jak też grupom ludzi, instytucjom, firmom, czy wreszcie obszarom takim jak kraje, regiony, miasta (czy wręcz dzielnice miejskie – „dystrykty kreatywne”). Kreatywność jest pojęciem, które w naszym myśleniu o kształtowaniu rozwoju społeczno-gospodarczego jest jeszcze ciągle słabo obecne. Zarówno na poziomie całego kraju, jak i w szczególności województwa śląskiego dominuje tendencja do bezrefleksyjnej imitacji cudzych rozwiązań. Współczesny globalny kryzys gospodarczy wyraźnie obnaża nasze słabości i ukazuje, że kończą się już możliwości dalszego rozwoju gospodarczego kraju i województwa w oparciu o czysto imitacyjny, ekstensywny sposób. Wielkim wyzwaniem jest więc przejście „od imitacji do kreacji”. Wymaga to jednak paradoksalnie ujrzenia wartości własnych korzeni i własnych, unikalnych zasobów kulturowych. W tym kontekście konieczne jest zwrócenie uwagi na znaczenie kreatywności nie tylko dla rozwoju wspólnot lokalnych i regionalnych, czy przedsiębiorstw, ale przede wszystkim mieszkańców województwa śląskiego. Należy mocno pokreślić, że kreatywność nie powinna być kojarzona wyłącznie z aktywnościami artystów, instytucji kulturalnych, gremiów naukowych, czy liderów biznesowych. Każdy człowiek posiada pewien potencjał kreatywności, który przy własnym wysiłku i sprzyjających warunkach w otoczeniu jest w stanie odpowiednio wykorzystać dla własnego rozwoju zawodowego, przedsiębiorczości oraz dobra wspólnego. Szczególnie dotyczy to młodych ludzi, stojących przed wyborem drogi życiowej – konieczne jest wskazywanie im perspektyw rozwoju zawodowego, związanych z szeroko pojętą kreatywnością, w tym m.in. kulturą i przemysłami kreatywnymi. Konieczna jest także daleko idąca zmiana systemu edukacji i programów nauczania w tym kierunku, aby zdecydowanie wzmacniać kompetencje kreatywne młodych ludzi (jest to także w pewnej mierze zadanie dla Samorządu Województwa Śląskiego i samorządów lokalnych).

Województwo śląskie, wbrew funkcjonującym jeszcze stereotypom, poszczycić się może licznymi i silnymi środowiskami twórczymi, ważnymi instytucjami kultury, duchowym i materialnym dziedzictwem kulturowym o wysokiej oryginalności, czy wreszcie wybitnymi dokonaniami w tej dziedzinie, wysoko notowanymi na świecie (wystarczy tu choćby wspomnieć odbiór twórczości Henryka Mikołaja Góreckiego czy Wojciecha Kilara). Potencjały te, odpowiednio wykorzystywane mogą stać się podstawą dla nadania gospodarce regionu nowej jakości, pozytywnie zmieniającej poprzemysłowy wizerunek województwa śląskiego. Kierunkiem rozwoju, który powinien wzbudzać szczególne zainteresowanie (zarówno środowisk samorządowych, biznesowych, jak i naukowych) jest wykorzystywanie kultury dla kreowania dóbr i usług o wysokiej unikatowości, a co za tym idzie konkurencyjności w wymiarze globalnym. Kultura bowiem należy do tych aktywności, które w najsilniejszym stopniu wyróżniają ośrodki o szczególnym znaczeniu dla swojego otoczenia i buduje ich trwałą pozycję. Jest też kultura nieodłącznym atrybutem nowoczesnych miast, a zwłaszcza metropolii. Trudno byłoby zakwestionować znaczenie kultury dla budowania atrakcyjnego wizerunku miasta oraz przyciągania i zatrzymywania osób o wysokich kwalifikacjach, kreatywnej energii i zdolności do dokonywania przełomowych innowacji oraz budowania ośrodków i instytucji o wielkiej sile sugestii i oddziaływania. Równocześnie, potencjał kulturalny może stać się wielką siłą napędzającą w sposób bezpośredni transformację struktury gospodarczej miast. Kultura staje się też płaszczyzną współpracy różnych sektorów, której wynikiem może być wytworzenie atrakcyjnych, komercyjnych dóbr i usług. Kultura stanowi wreszcie też podstawę do budowania oferty turystyki metropolitalnej, której wykreowanie jest wielkim wyzwaniem dla Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego (por. sukcesy Krakowa i Wrocławia).

Istotnym elementem służącym wykorzystaniu kultury dla rozwoju aktywności kreatywnych jest szczególne dziedzictwo przemysłowe województwa śląskiego. W przestrzeni naszych miast bez trudu można odnaleźć liczne świadectwa odzwierciedlające ważne procesy rozwoju cywilizacyjnego, chociażby takie jak obiekty poprzemysłowe czy zabytkowe osiedla robotnicze. Materialne ślady historii lokalnej są ważnym spoiwem łączącym mieszkańców oraz wartością decydującą w dużym stopniu o atrakcyjności miejsca zamieszkania. Jednak w wielu przypadkach obiekty i tereny cechujące się walorami symbolicznymi wymagają podjęcia odpowiednich działań rewitalizacyjnych poprawiających ich stan fizyczny oraz przywracających ich wartość funkcjonalną. W wielu przypadkach, podtrzymywanie tradycyjnych funkcji nie jest możliwe. Natomiast można pokusić się o wygenerowanie nowych funkcji kulturalnych, turystycznych, społecznych, szkoleniowych itp., które pozwolą na zachowanie ważnej pozycji takich miejsc na mapie miasta i regionu.

Przemysły kreatywne rozwijają się w drodze kształtowania relacji pomiędzy podmiotami reprezentującymi różne sektory i różnorodne cele. Kreatywność wyzwalać się może z pełną siłą, gdy spotykają się doświadczenia, dziedzictwo, dorobek, plany i idee podmiotów działających w sferze biznesu, edukacji, nauki i kultury. Powstające pomiędzy tymi podmiotami relacje współpracy umożliwiają komplementarne uzupełnianie potencjałów i realizowanie przedsięwzięć nieosiągalnych dla podmiotów działających w sposób indywidualny lub monobranżowy. Dlatego, w kontekście wzmacniania w naszym województwie przemysłów kreatywnych istotne jest myślenie o zawiązywaniu trwałych sieci kooperacji, umożliwiających nie tylko przepływ idei i konkretnych pomysłów, ale także wzajemne inspirowanie się w podejmowaniu aktywności kreatywnych. Funkcjonowanie w województwie śląskim licznych placówek naukowych, edukacyjnych i instytucji związanych z kulturą stanowi dobrą bazę dla rozwoju w naszym regionie aktywności kreatywnych.

Waga funkcji kulturalnych w rozwoju miast znajduje swoje silne odzwierciedlenie w dokumentach strategicznych Polski i Unii Europejskiej. Potwierdzeniem tego mogą być postanowienia Narodowej Strategii Rozwoju Kultury. Także w naszym regionie wdrażana jest Strategia rozwoju kultury w województwie śląskim na lata 2006-2020. W dokumencie krajowym zwraca uwagę ujmowanie kultury w bardzo szerokim kontekście rozwoju i eksponowanie relacji pomiędzy kulturą a rozwojem ekonomicznym i społecznym. W strategii tej znaczące miejsce zajmują działania zorientowane na rozwój przemysłów kultury, stanowiących najistotniejszą część tzw. przemysłów kreatywnych. W Unii Europejskiej wzmacnianie kreatywności, w tym wykorzystywanie wartości kulturowych na rzecz rozwoju miast i szerszych wspólnot stanowi – obok wspierania innowacyjności – najważniejszy priorytet, którego realizacja determinuje budowanie konkurencyjności krajów, regionów i miast w kontekście rywalizacji globalnej. W sformułowaniach Strategii Lizbońskiej zagadnienia te traktowane są z największą uwagą. Podjęcie przez Parlament Europejski i Radę UE decyzji o ogłoszeniu roku 2009 Europejskim Rokiem Kreatywności Innowacji świadczy o randze działalności kreatywnych, w tym opartych na wartościach kulturowych w rozwoju społeczno-ekonomicznym.

Powyższe motywy stanęły w podstaw uruchomienia przez Śląski Związek Gmin i Powiatów wraz z zaangażowanymi miastami oraz Górnośląską Wyższa Szkołą Przedsiębiorczości im. K. Goduli w Chorzowie (której inspiracje okazały się bardzo cenne) przygotowań – po raz pierwszy w województwie śląskim – do Festiwalu Kreatywności. Główną ideą Festiwalu jest popularyzowanie zachowań kreatywnych, zwracanie uwagi na uwarunkowania i źródła kreatywności oraz refleksja nad możliwościami rozwoju aktywności kreatywnych (także o charakterze rozwojowym) w województwie śląskim. Program Festiwalu – choć ma w dużej mierze charakter pilotażowy – jest różnorodny, od dużych konferencji i wystaw do małych, kameralnych spotkań, seminariów, warsztatów i wydarzeń kulturalnych. Celem Festiwalu jest ukazanie potencjału miast województwa śląskiego w tej dziedzinie oraz możliwości lokalnego i regionalnego rozwoju gospodarczego w oparciu o ten potencjał. Naszą intencją jest wykorzystanie okazji, jaką jest Europejski Rok Kreatywności i Innowacji do propagowania w województwie śląskim kreatywnych i innowacyjnych przedsięwzięć, a w szczególności tworzenia i promowania nowych pomysłów oraz ukazania korzyści, jakie mogą one przynieść społeczeństwu i gospodarce regionu. Zadaniem Festiwalu jest również ukazanie młodzieży uczącej się (zwłaszcza licealistom i studentom) możliwości rozwoju zawodowego w dziedzinach, których dotyczyć będzie problematyka festiwalowa.

Festiwal Kreatywności jest okazją do nowego spojrzenia na województwo śląskie, a w szczególności główne miasta tego województwa jako obszary, które w coraz większym stopniu zgłaszają uzasadnione aspiracje do pełnienia roli metropolii o znaczeniu ogólnopolskim i europejskim; na region, którego mieszkańcy są zdolni do generowania i wdrażania istotnych kreatywnych idei, stwarzający dogodne warunki dla rozwoju twórczych jednostek i realizacji ambitnych planów, posiadających potencjalnie duże znaczenie z punktu widzenia zmiany gospodarczego oblicza i nowego wizerunku województwa śląskiego.

Wyrażamy nadzieję, że Festiwal będzie dobrą okazją dla miast, miejskich i pozamiejskich miejsc kultury, twórców, samorządu regionalnego, środowisk naukowych i przedsiębiorstw sektora kreatywnego do rozmowy na temat możliwości współpracy i tworzenia nowych pomysłów na działania w tej dziedzinie.


Opracowanie: dr Krzysztof Wrana, Górnośląska Wyższa Szkołą Przedsiębiorczości im. K. Goduli w Chorzowie, adiunkt w Katedrze Zarządzania Strategicznego AE w Katowicach, przy współpracy: Dr Ferdynand Morski, Magdalena Wrona, biuro Śląskiego Związku Gmin i Powiatów